Sylwester to czas świętowania, fajerwerków, muzyki i radosnych spotkań. Niestety, dla osób wrażliwych sensorycznie może to być jedno z najbardziej wymagających wydarzeń w roku. Przeciążenie sensoryczne (ang. sensory overload) to stan, w którym nasz mózg otrzymuje zbyt wiele bodźców naraz i ma trudności z ich przetworzeniem. Może dotknąć każdego, ale szczególnie często występuje u osób ze spektrum autyzmu, ADHD czy zespołem Aspergera.
Czym objawia się przeciążenie sensoryczne?
Nie ma jednego, konkretnego zestawu objawów, które jednoznacznie wskazują, że nastąpiło przeciążenie sensoryczne. Wręcz przeciwnie, przeciążenie sensoryczne może przejawiać się na wiele sposobów. Często jest ignorowane lub mylone z innymi zaburzeniami, co utrudnia radzenie sobie z tym problemem. Zwróć uwagę, jeśli zauważasz m.in.:
- Nadmierny stres, niepokój lub drażliwość.
- Trudności w koncentracji lub konieczność natychmiastowego opuszczenia miejsca bodźców.
- Ból głowy, uczucie dezorientacji, a czasem nawet płacz lub napady paniki.
- Fizyczny dyskomfort, taki jak uczucie „przeciążenia” w ciele, problemy z oddychaniem czy nadwrażliwością na dźwięki, światło, zapachy lub dotyk.
Nieleczone lub ignorowane przeciążenie sensoryczne może prowadzić do trudności w funkcjonowaniu, zamknięcia się w sobie, a nawet wybuchów złości czy frustracji.
Jak przygotować nasze zmysły na Sylwestra?
Sylwester może być przyjemny, nawet dla osób wrażliwych na bodźce, jeśli odpowiednio się przygotujemy. Warto zastanowić się, co były problematyczne w podobnych sytuacjach i przygotować się zawczasu. Niektórych sytuacji można po prostu uniknąć, a inne zminimalizować, jeśli odpowiednio się na nie przygotujemy. Oto kilka sposobów:
- Zaplanuj sensorycznie przyjazne środowisko: Zorganizuj cichą przestrzeń w domu lub wybierz miejsce bez fajerwerków i hałaśliwych tłumów. „Domówka” z rodziną może być równie udana jak impreza w najlepszym klubie.
- Przewiduj trudne momenty: Porozmawiaj z dzieckiem (lub innymi osobami wrażliwymi) o tym, czego mogą się spodziewać w sylwestra – dźwięków, świateł, zapachów.
- Stwórz harmonogram: Dla dzieci pomocny może być wizualny plan dnia, który wprowadzi przewidywalność w ten dynamiczny wieczór.
- Wyposaż w sensoryczne gadżety: Przygotuj na przykład słuchawki wygłuszające, sensoryczne zabawki lub miękkie koce.
- Ogranicz bodźce w miarę możliwości: Jeśli wiesz, że fajerwerki są problemem, rozważ spędzenie tego wieczoru z daleka od miejskiego zgiełku.
Jak zauważyć wystąpienie przeciążenia sensorycznego?
Przeciążenie sensoryczne nie zawsze jest łatwe do rozpoznania, szczególnie u dzieci, które mogą mieć trudności z werbalizacją swoich odczuć. To jedna z tych sytuacji, o których często myślimy po fakcie, że objawy były oczywiste. Zwłaszcza jeśli odpowiednia reakcja przynosi szybki skutek. Jednak zanim to nastąpi, trudno jest jednoznacznie zdiagnozować wystąpienie przeciążenia sensorycznego.
Oto kilka sygnałów, na które warto zwrócić uwagę:
- Zmiana zachowania: Dziecko może stać się bardziej drażliwe, zamknięte w sobie lub przeciwnie – nadmiernie pobudzone.
- Unikanie bodźców: Zakrywanie uszu, zamykanie oczu, odwracanie głowy lub szukanie ucieczki w spokojne miejsce.
- Fizyczne reakcje: Przyspieszone oddychanie, napięcie mięśni, pocenie się, drżenie rąk lub uczucie „przytłoczenia”.
- Nagłe wybuchy emocji: Płacz, krzyk lub gniew mogą być reakcją na zbyt dużą ilość bodźców.
Jak zaradzić przeciążeniu sensorycznemu?
Kiedy zauważysz, że Ty lub Twoje dziecko zaczynacie odczuwać przeciążenie, warto działać zdecydowanie, ale spokojnie. Nawet jeśli system nerwowy jest już obciążony, natychmiastowa reakcja może przynieść szybkie ukojenie i zapobiec progresji objawów.
- Opuść źródło bodźców: Jeśli to możliwe, przejdź do cichego i spokojnego miejsca.
- Wprowadź regulację sensoryczną: Użyj słuchawek wygłuszających, okularów przeciwsłonecznych lub sensorycznych gadżetów, aby pomóc w wyciszeniu.
- Zastosuj techniki uspokajające: Głębokie oddychanie, przytulanie się do miękkiego koca lub skorzystanie z ulubionych przedmiotów sensorycznych może pomóc.
- Pozwól na przerwę: Czasem samo odsunięcie się od bodźców na kilka minut wystarcza, by odzyskać równowagę.
Warto zauważyć, że często osoba przeciążona sensorycznie nie ma ochoty na kontakt z innymi ludźmi, nawet najbliższymi. Nie ma to nic wspólnego z „obrażaniem się” czy odrzuceniem ukochanej osoby. Po prostu system nerwowy osoby przeciążonej sensorycznie potrzebuje zminimalizowania liczby bodźców – również tych pozytywnych jak uścisk ukochanej osoby (a czasem nawet tak delikatnych bodźców jak dźwięk oddechu!). Nie martw się i pozwól przeciążonej osobie odpocząć. Bądź w pobliżu, zapewniając komfort i poczucie bezpieczeństwa. To sprawi, że przeciążona osoba szybciej odzyska równowagę.
Jak odreagować przeciążenie sensoryczne?
Przeciążenie sensoryczne może pozostawić po sobie zmęczenie i napięcie, nawet przez kilka dni lub tygodni. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku, jeśli system nerwowy nie miał komfortowych warunków, by się wyregulować. Również czas niezbędny do przywrócenia normalnego funkcjonowania systemu nerwowego jest bardzo indywidualny i zależny od wielu czynników. Aby pomóc sobie lub dziecku wrócić do równowagi:
- Zadbaj o ciszę i spokój: Po Sylwestrze spędź czas w cichym otoczeniu, bez dodatkowych bodźców.
- Rozładuj emocje: Rozmowa, zabawa sensoryczna lub spokojne ćwiczenia mogą pomóc w odreagowaniu.
- Zadbaj o regenerację: Odpoczynek, sen i lekkie posiłki wspierające komfort fizyczny będą kluczowe.
- Wyciągnij wnioski na przyszłość: Po wszystkim zastanów się, co się sprawdziło, a co można poprawić podczas kolejnych wyzwań sensorycznych.
Sylwester, nawet huczny, może być świętowany w sposób przyjazny dla osób wrażliwych na bodźce. Dostosowanie świętowania do potrzeb osób wrażliwych sensorycznie pozwala cieszyć się tą wyjątkową chwilą bez niepotrzebnego stresu i dyskomfortu.
Dzięki odpowiedniemu przygotowaniu, szybkiej reakcji i wsparciu możemy zapewnić sobie i bliskim nam osobom wyjątkowe zakończenie roku. W końcu najważniejsze jest nie to, jak głośno świętujemy, ale z kim i w jakim nastroju wchodzimy w nowy rok.
